Sam biển – Báu vật đại dương 450 triệu năm đang bị... “ăn sạch” vì nhầm thành đặc sản

Sam biển – “hóa thạch sống” quý giá của đại dương

Thuộc họ Limulidae, Sam là một trong những sinh vật cổ đại còn sống sót đến ngày nay, với lịch sử tiến hóa kéo dài hơn 450 triệu năm – tức là trước cả thời khủng long. Dù nhìn giống cua, chúng thực chất thuộc lớp giáp cổ trong ngành chân khớp. Sam thường sinh sống ở vùng nước nông, cửa sông, nơi có đáy bùn pha cát, ở độ sâu từ 4–10m.

Cơ thể Sam có sáu đôi chân gắn ở phần đầu, một chiếc đuôi nhọn như kiếm và lớp giáp cứng bảo vệ toàn thân. Mỗi lần sinh sản, Sam cái đẻ từ 200–1.000 trứng, trứng sẽ nở sau khoảng 6 tuần, và trải qua 16 lần lột xác trước khi trưởng thành. Chúng chủ yếu ăn tôm, cua và các loài giáp xác nhỏ.

Sam biển – “vàng xanh” của y học

Tuy nhiên, giá trị thật sự của Sam không chỉ nằm ở vai trò là một loại hải sản ngon, mà là ở… máu của chúng. Mỗi năm có hơn 600.000 con Sam được khai thác trong mùa sinh sản, đóng góp khoảng 30% lượng máu cho các phòng thí nghiệm chuyên dụng ở Mỹ và châu Á. Một gallon máu Sam có giá lên tới hơn 60.000 USD, đẩy ngành công nghiệp này đạt trị giá khoảng 50 triệu USD mỗi năm.

Không giống máu người (màu đỏ do chứa sắt), máu Sam có màu xanh dương nhạt vì chứa nguyên tố đồng. Nhưng quan trọng hơn cả, trong máu Sam có một hợp chất cực kỳ nhạy gọi là Limulus Amebocyte Lysate (LAL). Chỉ với việc nhỏ một vài giọt LAL vào thiết bị y tế hay Vaccine, hợp chất này sẽ ngay lập tức phủ lên bất kỳ vi khuẩn Gram âm nào mà nó phát hiện bằng một cái kén dạng dẻo, đây cũng chính là dấu hiệu cảnh báo cho chúng ta biết sự hiện diện của vi khuẩn trong các vật tư y tế, thứ có thể cướp đi mạng sống của người bệnh. Chất LAL nhạy đến mức có thể cô lập mối đe dọa nhỏ như một hạt cát trong một bể bơi lớn.

Từ năm 1970, FDA Mỹ đã quy định rằng tất cả vaccine, thuốc tiêm và dụng cụ y tế tiếp xúc với cơ thể người đều phải được kiểm tra bằng LAL. Mỗi ngày, máu Sam gián tiếp cứu sống hàng nghìn người.

Hiện tại, phòng thí nghiệm Charles River đang phát triển công nghệ dựa trên LAL có thể sử dụng ngoài phòng thí nghiệm, thậm chí trên Trạm vũ trụ để giám sát vi khuẩn, phục vụ khám phá không gian và nghiên cứu sự sống ngoài Trái đất. Tại Nhật Bản, các nhà khoa học còn đang thử nghiệm sử dụng LAL trong chẩn đoán nấm, virus, thậm chí ung thư.

Sam biển đang đứng trước nguy cơ tuyệt chủng vì khai thác quá đà

Việc lệ thuộc vào máu Sam cũng đi kèm cái giá đáng báo động. Dù người ta chỉ lấy khoảng 30% lượng máu mỗi con rồi thả lại biển, nhưng tỷ lệ chết sau khai thác lên tới 10–30%, và chưa ai dám chắc những cá thể còn sống sẽ hồi phục hoàn toàn. Dân số Sam biển đang giảm nhanh, và nếu không có biện pháp bảo tồn nghiêm túc, trong vòng 40 năm nữa, số lượng Sam có thể giảm tới 70%.

Và điều đáng sợ nhất không chỉ là giá máu Sam ngày càng leo thang, mà là nếu một ngày Sam tuyệt chủng, nhân loại sẽ mất đi phương pháp phát hiện vi khuẩn nhanh và hiệu quả nhất từng tồn tại. Trong khi các công nghệ thay thế như chip cảm biến hay tinh thể lỏng đang được nghiên cứu, chưa có giải pháp nào đạt độ chính xác và tin cậy như LAL.

Ngoài khai thác trên phương diện y học, sam biển còn bị đánh bắt nhầm hoặc cố ý để làm món ăn, dùng làm mồi câu khiến quần thể sam biển giảm mạnh tại nhiều khu vực, đặc biệt là châu Á, trong đó có Việt Nam.

Ở nước ta, sam biển có nhiều ở Quảng Ninh, Hải Phòng, Khánh Hóa, Bình Thuận,...  Hiện nay, sam biển đang được khai thác nhiều để chế biến thành các món ăn như chân sam xào chua ngọt, gỏi sam, sam xào sả ớt, trứng sam chiên giòn, sụn sam nướng, sam bao bột rán, sam xào miến… Tùy vào từng thời điểm giá thành của sam biển có thể dao động từ 500.000 - 1.000.000 đồng.

Ở thời điểm hiện tại, nhiều hoạt động bảo tồn loài sinh vật này đã được tiến hành để giúp chúng tiếp tục tồn tại. Năm 2016, Liên minh Bảo tồn Thiên nhiên Quốc tế đã đưa loài sam vào sách đỏ để bảo tồn. Đây là bước đi được coi là có ý nghĩa nhằm bảo vệ loài sinh vật này. 

Tổng hợp

Xem thêm: Món ăn thuần Việt xuất hiện trong thực đơn ăn trưa của Tổng thống Pháp: Bún riêu, rau muống xào tỏi “ghi điểm” tuyệt đối!