Ly xu xoa - Tuổi thơ ngọt lịm của biết bao người con Khánh Hòa

Nếu có ai đó hỏi món ăn nào mang trong mình cả một tuổi thơ của những người con Khánh Hòa, câu trả lời có thể không phải là hải sản, không phải bánh căn... mà chính là một ly xu xoa bình dị, mộc mạc.

Xu xoa là gì?

Xu xoa có nhiều tên gọi, lúc là "xoa xoa", lúc là "xu xa"... Nhưng dù được gọi bằng tên gì thì đều là món ăn vặt được nhiều gia đình miệt biển yêu thích, thường xuyên nấu vào những ngày cuối hạ, tiết trời oi ả, nóng nực. 

Xu xa (hay sương sa) thực chất là món chè truyền thống được làm từ rau câu biển. Khi đông lại, nó có kết cấu dai, mịn, trong veo và thanh mát. 

Ở Khánh Hòa, xu xa thường được nấu từ rau câu tự nhiên hái từ biển, đem ngâm, lọc và nấu trong nhiều giờ để cho ra một thứ thạch mềm mượt, không lẫn tạp chất, có mùi thơm nhẹ của biển cả.

Rau câu nấu chè chất lượng nhất là những loại rong già, cọng dài, chắc khỏe, ít rong đen, ít cát sạn. Về mặt dinh dưỡng, rong có tính mát, thanh nhiệt, giải độc, nhuận tràng... 

Món xu xoa từ rong biển được xem là một lựa chọn tuyệt vời giúp giải nhiệt sau khi đi nắng hay lao động ra nhiều mồ hôi. Bên cạnh đó, nó còn có tác dụng khử thấp, trừ phong. 

Nhưng mỗi lần nấu xu xoa phải chọn những ngày thật rảnh rỗi, bởi nấu xu xoa từ rong biển đâu có như nấu bằng bột rau câu pha sẵn. Để làm sạch sợi rau câu trước khi bắc lên bếp nấu thì kỳ công lắm.

Rong rau câu sau khi hái được xả bằng nước biển cho sạch bụi. Đồng thời gạt lọc đá, cát sạn, san hô dính trong rong. Sau đó mang xả bằng nước ngọt, bắt đầu làm sạch cát sạn ra. Tiếp tục làm sạch với nước nhiều lần cho đến khi rong trắng mới mang đi phơi khô dưới nắng rồi đánh thành bánh để dùng dần.

Mùa thu hoạch rong cầu chỉ bắt đầu từ những ngày đầu hạ đến cuối tháng 8 âm lịch là hết. Thế nên những người bán xu xoa thường phải trữ rong câu trong mùa để dành bán quanh năm.

Ly xu xoa ngày xưa, giản dị mà đầy mê hoặc

Không giống các món chè cầu kỳ ngày nay, ly xu xa thời thơ ấu của người Khánh Hòa rất đơn giản:

• Một muỗng xu xa trong veo, cắt khối vuông mát lạnh.
• Một ít nước đường nấu gừng thơm phức, sóng sánh nâu óng.
• Chút nước cốt dừa béo ngậy, thơm lừng.
• Có nơi thêm đậu xanh, hạt é hoặc cơm dừa bào cho phong phú.

Chỉ vậy thôi, mà trở thành món “tráng miệng quốc dân” mùa nắng. Mỗi chiều tan học, vài nghìn đồng là có thể hạnh phúc với ly xu xa mát rượi, ngọt ngào, béo mà không ngấy.

Một món ăn gắn liền với ký ức

Đối với người Khánh Hòa, xu xa không chỉ là món ăn – mà là một lát cắt ký ức:

• Là tiếng rao "Ai ăn xu xa không?" vang vọng trong con hẻm nhỏ.
• Là hình ảnh những gánh chè xu xa với đôi thúng, ghế gỗ con con, chiếc muỗng nhôm cũ kỹ.
• Là món ăn đầu hè, giữa trưa nắng chang chang, mồ hôi nhỏ giọt mà ly xu xa như “cứu rỗi” cả một ngày oi bức.
• Là nỗi nhớ da diết khi xa quê, chỉ muốn tìm lại vị thanh mát, mộc mạc của ly xu xa mẹ từng nấu.

Xu xa bây giờ – vẫn mộc mạc giữa phố thị

Ngày nay, dù nhiều món tráng miệng hiện đại xuất hiện, xu xa vẫn hiện diện âm thầm, lặng lẽ trong những góc quán nhỏ, xe đẩy ven đường hoặc tiệm chè lâu năm ở Nha Trang.

Có nơi sáng tạo thêm:

• Xu xa lá dứa
• Xu xa cà phê
• Xu xa trái cây

Nhưng cái hồn cốt xưa cũ vẫn không thay đổi: vị mát lành, vị chân chất như chính con người nơi đây.

Gợi ý một số nơi bán xu xa ngon ở Nha Trang

• Chè Xu Xa – Đường Hoàng Văn Thụ: Quán nhỏ truyền thống, giữ đúng vị xưa.

• Chè 100 món – Đường Thống Nhất: Có cả xu xa mix hiện đại.
• Gánh chè đầu chợ Xóm Mới: Gánh chè lâu năm, giá siêu rẻ, rất được người địa phương yêu thích.

Trong nhịp sống hối hả ngày nay, đôi khi chỉ cần một ly xu xa nhỏ, ta đã như tìm về cả một thời hồn nhiên, nơi biển vẫn xanh, gió vẫn mặn, và tuổi thơ vẫn còn đầy ắp trong mỗi hớp chè ngọt mát.

Xem thêm: Người miền Tây lần đầu ăn bún đậu mắm tôm ở Hà Nội: Vừa ngon, vừa nghiền