Đình cổ Đào Xá - nơi hội tụ giá trị văn hóa, nghệ thuật đặc sắc của vùng đất Tổ

Đình cổ Đào Xá là một kiến trúc cổ, nằm trong không gian văn hóa của vùng đất cội nguồn dân tộc. Đình cổ Đào Xá mang trong mình những yếu tố văn hóa truyền thống đặc sắc...

Quynh Anh
Quynh Anh 06/03
Theo dõi

Đình cổ Đào Xá ở đâu Phú Thọ?

Phú Thọ là vùng đất cổ, nơi phát tích của dân tộc. Trải qua hàng ngàn năm đấu tranh dựng nước và giữ nước, cha ông ta đã để lại những truyền thống vô cùng quý giá, những di tích lịch sử in đậm dấu ấn thời gian. Một trong những điểm đến văn hóa, lịch sử không thể bỏ qua ở nơi đất Tổ đó chính là đình Đào Xá. 

dinh-co-dao-xa-o-dau-va-le-hoi-dao-xa-dien-ra-vao-ngay-nao-2-1452
Đình cổ Đào Xá là di tích lịch sử văn hóa nổi tiếng tại Phú Thọ

Đình cổ Đào Xá tọa lạc ở xã Đào Xá, huyện Thanh Thủy, tỉnh Phú Thọ. Đây là ngôi đình cổ, nằm trong gian văn hóa của vùng đất cội nguồn dân tộc, mang trong mình những yếu tố văn hóa truyền thống đặc sắc.

Với những giá trị văn hóa lịch sử của mình, năm 1990. đình Đào Xá được cấp Bằng di tích lịch sử văn hóa cấp Quốc gia và tháng 11/2016.

Đình cổ Đào Xá xây dựng năm nào, có kiến trúc gì?

Đình Đào Xá được khởi công xây dựng vào thời vua Lê Gia Tông, niên hiệu Đức Nguyên (1674 - 17675). Đình mang kiến trúc kiểu chữ Nhất với 1 tòa, 3 gian, 2 dĩ, là theo hướng chính Nam. Sân đình trước kia lát toàn bằng gỗ, chiều dài của đình là 24m25, chiều rộng của đình là 13m22. Gian chính giữa có một bàn thờ làm theo kiểu long án (Giường bầu) cách nền đình hơn 2m, bên trên có bốn cánh cửa sơn son thiếp vàng, chạm trổ tứ linh và long chầu nguyệt với đường nét tinh vi. Hai bên tả hữu đình cũng có bàn thờ bố cục cũng như gian thờ chính.

Xung quanh đình được xây tường hoa bằng đá ong bao bọc cao hơn 2m. Đáng chú ý, trước sân đình được xây một cổng chính và hai cổng phụ ở hai bên, mỗi bên đều xây một cổng trụ cao to và một cổng đồng trụ nhỏ, trên đỉnh cao đồng trụ đắp quả dành, bốn mặt của cột đồng trụ đều đắp tứ linh và long cuốn thủy. Ở hai bên đắp voi và ngựa đứng trầu. Hai bên đầu đình đắp rồng, ở bốn đầu đao đắp nghê, hai bên đầu đốc của đình mỗi bên đầu đắp một con kìm.

dinh-co-dao-xa-o-dau-va-le-hoi-dao-xa-dien-ra-vao-ngay-nao-3-1455
Kiến trúc bên trong của đình cổ Đào Xá được trạm trổ vô cùng tinh tế; tuy nhiên sự bào mòn của thời gian khiến công trình này đang xuống cấp trầm trọng

Phía bên trong đình cổ Đào Xá được thiết kế trạm trổ vô cùng tinh tế, tổng cộng có 12 cái kẻ: Đa số là chạm trổ hai mặt, cách bố trí chạm trổ thường chia làm 2 tầng trên và dưới. Các kẻ được chạm khắc một cách rất công phu với nhiều nội dung phong phú như: long mã phụng đồ, lá sen, người cưỡi ngựa, diều bay lơ lửng (bức chạm có điển tích Cao Bền tầm địa) hay chạm 2 rồng con và rồng mẹ, tay mỗi con rồng cầm một quyển sách (điều này gọi là mẫu long huấn tử)...

Đây là một ngôi đình có kiến trúc nghệ thuật đẹp, tiêu biểu của thế kỷ 17. Ngoài ra, trong đình còn lưu giữ nhiều bức chạm lộng trên các câu đầu, đạt trình độ nghệ thuật điêu khắc gỗ dân gian và tính tư tưởng cao như bức Ngũ lão đăng sơn, Vân Vương xuất hiệp, Quần long tụ hội, phượng cặp thư...

Đình cổ Đào Xá đã có gần 350 năm tuổi, đã được xếp hạng Di tích lịch sử văn hóa cấp Quốc gia. Tuy nhiên, đình làng Đào Xá cũng đang trong báo động "đỏ" khi nguy cơ xuống cấp nghiêm trọng. Vào thời điểm năm 2022, có nhiều cột đình hư hỏng nghiêm trọng, có cái mọt ruỗng gần như đứt hẳn chân trụ. Các xà ngang, kèo, mộng, con rường, xà nối đã long gãy, vỡ rữa khiến nhiều bức chạm khắc bị biến dạng. Toàn bộ mái âm phía sau võng trũng, mái trước ngói trôi lệch xôi đỗ, cả bốn mái đao nứt... Hiện nay, chính quyền địa phương cũng có những phương pháp cải tạo để đảm bảo an toàn và kiến trúc cho ngôi đình cổ này. 

Đình cổ Đào Xá thờ ai?

Đình cổ Đào Xá là nơi thờ tự Hùng Hải Công, con thứ 19 của Lạc Long Quân và Âu Cơ. 

Theo truyền thuyết, Lạc Long Quân lấy Âu Cơ sinh ra bọc trăm trứng. Bọc trăm trứng nở ra trăm người con. Người con cả theo mẹ về đất Phong Châu, lên ngôi vua Hùng, lập ra nhà nước Văn Lang. 

Truyền thuyết về Hùng Vương ở Phong Châu thường nhắc tới nhân vật mang tên Hùng Hải đại vương. Vị thần này được thờ ở nhiều làng tại Phú Thọ, như ở tại đình Đào Xá. Sự tích của Hùng Hải được tóm tắt như sau (theo thần tích Cấn thủy thần chi bộ của làng Đào Xá):

"Lạc Long Quân xuống biển giao nước lại cho con trai là Hùng Quốc Vương. Miền Hưng Hóa các châu, trang, động, sách thường bị loài thủy quái dâng nước làm cho mất người mất của. Vua Hùng sai em là Hùng Hải (con trai thứ 19 của Lạc Long Quân) về Hưng Hóa chủ giữ các sông. Đức Hải Công sau gọi là "Hải Vân Long Vương Động Đình thủy tề". Hùng Hải nhận mệnh xong liền thả hịch xuống các đầu sông ngọn nguồn, các thác ghềnh hiểm dữ. Trong ba ngày nước vỡ thành khe ngòi chảy đi hết.

dinh-co-dao-xa-o-dau-va-le-hoi-dao-xa-dien-ra-vao-ngay-nao-4-1456
Đình cổ Đào Xá là nơi thờ tự Hùng Hải Công

Mùa xuân Hùng Hải lấy Trang Hoa làm vợ. Trang Hoa rất xinh đẹp, quê ở Châu Mai, là con gái Lạc hầu. Hùng Hải thường đi tuần thú xem xét các sông từ sông Đà, sông Thao tới sông Lô, sông Hát, thấy chỗ nào khuyết lở thì truyền sức cho nhân dân bồi đắp.

Một hôm Hùng Hải cùng vợ từ đầm Thọ Xương sang Đào Xá, dựng lầu nghỉ ở đây một đêm. Sau đó, bà Trang Hoa có thái, sinh ra ba bọc trứng, nở ra 3 con rồng, rồi hóa thành 3 người con trai đặt tên là Đạt Công Long Vương, Mãn Công Long Vương và Uyên Công Long Vương. Bà Trang Hoa hóa ở cửa sông Nhị sau này.

Hùng Hải dạy dân trị thủy làm ăn và nuôi dạy các con khôn lớn. Rồi ông giao miền đất này cho 3 con cai quản, còn mình về trông nom cửa sông Nhị tỉnh Hải Dương. Vua Hùng thấy ông là người có công lớn ban thưởng cho 2 thớt voi chiến làm phương tiện đi lại...

Ba vị Long hầu, con trai của Hùng Hải được trị nhậm ở vùng sông Đà, sông Thao, chia nhau ở các khu Thọ Xuyên, Ngọc Tháp, Đào Xá". 

Làng Đào Xá lập đức Hải Công làm thành hoàng thờ tại đình làng. Trong làng còn có đền Tam công thờ ba con của Hải Công. Đến ngày hội thường có tục rước voi hướng về phía Đông, hướng Hùng Hải đi ra Hải Dương trị nhậm và tục bơi chải trên 2 thuyền rồng lớn trong vùng đầm Đào Xá. 

Tại đình cổ Đào Xá vẫn còn câu đối: 

興化千秋秀氣凝髙配天厚配地

平原一境財源湊浩如泉暴如邱

Hưng Hóa thiên thu, tú khí ngưng cao, phối thiên hậu phối địa

Bình nguyên nhất cảnh, tài nguyên thấu hạo, như tuyền bộc như khâu.

Dịch:

Hưng Hóa ngàn thu, khí đẹp tụ cao, hợp trời cùng hợp đất

Bình nguyên một cảnh, nguồn tài hội sáng, như suối mạnh như đồi.

Lễ hội Đào Xá - Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia

Để tưởng nhớ công ơn dạy dân trị thủy, trồng cấy, chăn nuôi và xây dựng xóm làng trù phú của Hải Hùng Công, dân làng đã lập đình thờ và tôn ông làm Thành Hoàng. Hằng năm, cứ mỗi độ xuân về, dân làng lại tổ chức hội rước voi để tưởng nhớ công ơn của ông. Lễ hội Đào Xá (lễ hội đình, đền Đào Xá) đã được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia tại Quyết định số 4036/QĐ-BVHTTDL ngày 21 tháng 11 năm 2016. 

Lễ hội Đào Xá được tổ chức vào những ngày âm lịch trong năm: Ngày mùng 3 tháng Giêng mở lễ hội múa "Xuân Ngưu" (gọi là múa trâu), là điệu múa dân gian mang tính tín ngưỡng, mô phỏng lại trò mua vui (mang tính khôi hài) của bà Quế Hoa cho phu nhân Hùng Hải;  Ngày 27, 28, 29 tháng Giêng là Lễ hội rước voi; tháng 3 tổ chức lễ kỷ niệm ngày Đức thánh Phụ hóa và lễ kết chạ với làng Dậu Dương; tháng 4 làm lễ cầu yên; ngày mùng 5 tháng 5 kỷ niệm ngày sinh đức Thánh Phụ. 

dinh-co-dao-xa-o-dau-va-le-hoi-dao-xa-dien-ra-vao-ngay-nao-5-1458
Một số hình ảnh về lễ rước voi trong lễ hội Đình Xá

Đặc biệt, ở Đào Xá có lễ hội cầu tháng 7 được tổ chức từ ngày mùng 9 đến ngày 15 được gọi tên là: "Hiến thần phù vua Lý đánh giặc Tống" với lễ hội bơi chải vào lúc nửa đêm diễn lại cảnh quân Lý Thường Kiệt đón quan quân thuyền của thần linh vào đền làm lễ cầu thần mang đậm dấu ấn thời Hùng Vương. Ngày mùng 10 tháng 12, làng mở hội tế xuân, lễ t6aij đền thờ bà Quế Hoa và cũng là lễ thượng điền kết thúc vụ lúa chiêm duy nhất ở làng Đào Xá. 

Có thể thấy, lễ hội Đào Xá đã phản ánh những giá trị lịch sử, những sinh hoạt văn hóa, tín ngưỡng nông nghiệp lúa nước, tín ngưỡng thờ thủy thần của cư dân vùng đất Tổ gắn liền với không gian văn hóa Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương. Những tín ngưỡng đó được thể hiện rõ nét qua việc chuẩn bị lễ vật, các nghi lễ, các trò chơi trong lễ hội.  Nếu có cơ hội về đất Tổ Phú Thọ dâng hương, tham quan vãn cảnh, du khách đừng nên bỏ qua địa chỉ văn hóa lịch sử ấn tượng như đình cổ Đào Xá nhé.

Xem thêm: Làng cổ Hùng Lô - điểm chạm văn hóa truyền thống gắn liền với tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương

Tin liên quan

Cột cờ Hưng Hóa là 1 trong 5 cột cờ lớn nhất cả nước, có lịch sử lâu đời; là biểu tượng hùng thiêng về tinh thần quật cường chống Pháp của Nguyễn Quang Bích và nghĩa quân Cần Vương vùng Tây Bắc.

Cột cờ Hưng Hóa - Biểu tượng về ý chí quật cường chống thực dân Pháp của người đất Tổ
0 Bình luận

Búp khoai kho có thể là món ăn lạ đối với du khách thập phương nhưng lại là món ăn thân thuộc, mang đậm vị đồng đất của người dân đất Tổ.

Búp khoai kho - món ăn bình dị mang đậm hương vị của đồng đất ven sông
0 Bình luận

Trong tâm thức người dân đất Tổ, miếu Lãi Lèn không chỉ là chốn linh thiêng thờ Vua Hùng mà còn là nơi lưu giữ tinh hoa và giá trị của những làn điệu Xoan cổ.

Mục sở thị miếu Lãi Lèn - nơi phát tích, lưu giữ hồn Xoan và diễn xướng hát Xoan nơi đất Tổ
0 Bình luận


Bài mới

Hừng hực không khí 30/4 ở đầu cầu Hà Nội: Hàng loạt di tích, bảo tàng cùng tái hiện hành trình thống nhất qua hàng trăm hiện vật lịch sử

Hòa chung không khí kỷ niệm Ngày Giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước, hàng loạt di tích, bảo tàng ở Hà Nội mở cửa trưng bày, tái hiện ký ức hào hùng của dân tộc.

Mai Anh Nguyễn
Mai Anh Nguyễn 22 giờ trước
Ngỡ ngàng trước vẻ đẹp tựa “thiên đường” của bãi biển Hồ Cốc – Bà Rịa Vũng Tàu

Thiên nhiên ưu ái ban cho Bà Rịa Vũng Tàu rất nhiều bãi biển đẹp, trong đó nổi tiếng nhất phải kể đến bãi biển Hồ Cốc, nơi được mệnh danh là thiên đường xanh với cảnh sắc hoang sơ, yên bình.

Diệu Nguyễn
Diệu Nguyễn 23 giờ trước
Mùa bướm bay rợp trời đẹp như chốn cổ tích ở Vườn quốc gia Cúc Phương

Mùa bướm bay rợp trời ở Vườn quốc gia Cúc Phương rơi vào cuối tháng 4 đến cuối tháng 5, sau khi mùa ẩm ướt kết thúc. Du khách đến đây vào ngày thường, nhất là ngày nắng sau mưa để thấy đàn bướm xuất hiện nhiều, lấp lánh dưới ánh nắng.

Mai Anh Nguyễn
Mai Anh Nguyễn 2 ngày trước
9 điều nên làm để hiểu sâu hơn về Hội An

Hội An sẽ trở thành điểm dừng chân dài ngày hơn và có chiều sâu hơn nếu như bạn làm được 9 điều dưới đây.

Mai Anh Nguyễn
Mai Anh Nguyễn 3 ngày trước
Gợi ý 5 cung trekking 'tránh đông' dịp lễ 30/4 - 1/5

Trekking là một trong những lựa chọn du lịch mà bạn có thể cân nhắc cho dịp nghỉ lễ "dài hơi" 30/4 - 1/5. Hãy cùng tham khảo một vài gợi ý cung trekking "tránh đông" dưới đây nhé!

Mai Anh Nguyễn
Mai Anh Nguyễn 3 ngày trước
Ghé thăm Khu Điều dưỡng thương binh TTK Nghệ An để biết hòa bình đáng giá bao nhiêu…

Nhiều năm qua, bằng tất cả tình thương và lòng biết ơn, các cán bộ, nhân viên ở Khu Điều dưỡng thương binh tâm thần kinh Nghệ An luôn nỗ lực chăm sóc những người lính đã hy sinh tuổi thanh xuân… vì tiếng gọi thiêng liêng của Tổ quốc.

Diệu Nguyễn
Diệu Nguyễn 4 ngày trước
Ghé thăm ngôi làng gần một thập kỷ “dệt” hồn cho cờ Tổ quốc

Khi cả nước hân hoan hướng tới lễ kỷ niệm 50 năm Giải phóng miền Nam cũng là lúc những người thợ may cờ Tổ quốc tại làng nghề Từ Vân (xã Lê Lợi, Thường Tín, Hà Nội) bước vào cao điểm sản xuất.

Hồng Anh
Hồng Anh 5 ngày trước
Không phải Philippines, đây là 'giếng trời' vịnh Lan Hạ - kỳ quan nguyên sơ nhất Việt Nam

Giữa vịnh Lan Hạ có một "giếng trời" hiện ra như vòm trời cổ tích đầy nhiệm màu. Nơi đây vẫn hoang sơ, tĩnh lặng và kỳ vỹ đến khó tin...

Mai Anh Nguyễn
Mai Anh Nguyễn 5 ngày trước
Mục sở thị đường hầm bí mật dài 30m trong căn nhà của chiến sĩ biệt động Dương Văn Ten

Đường hầm bí mật dài 30m với 3 lối thoát trong căn nhà của chiến sĩ biệt động Dương Văn Ten là nơi cất giấu vũ khí, che chở cho cán bộ hoạt động cách mạng thời kháng chiến chống Mỹ.

Mai Anh Nguyễn
Mai Anh Nguyễn 6 ngày trước
Khám vẻ đẹp của Hải đăng Mũi Điện Phú Yên – Nơi bình minh thức giấc

Nếu bạn là người yêu thích khám phá thiên nhiên và say mê cái đẹp hoang sơ, bình yên của biển cả, thì Hải đăng Mũi Điện (Mũi Đại Lãnh) tại Phú Yên chắc chắn là điểm đến không thể bỏ lỡ!

Hồng Anh
Hồng Anh 6 ngày trước
Bình minh đầy cá cơm ở làng chài Long Thủy

Bình minh ở làng chài Long Thủy mang một vẻ đẹp bình dị và yên ả, nơi nhịp sống hòa quyện với tiếng sóng vỗ nhẹ nhàng từ biển khởi...

7 Làng chài tuyệt đẹp bạn nhất định phải ghé đến một lần trong đời

Không chỉ đẹp như tranh vẽ, các làng chài này còn mang trong mình nét văn hóa đặc trưng và cuộc sống bình dị, khiến bất kỳ ai cũng phải si mê ngay từ lần đầu ghé thăm.

Tiên Sa Show – Siêu phẩm vũ nhạc kịch đương đại tại Đà Nẵng

Là 1 trong 2 điểm đến văn hóa - giải trí mới nhất tại Đà Nẵng, Tiên Sa Show đang trở thành lựa chọn không thể bỏ lỡ với bất kỳ ai muốn khám phá vẻ đẹp văn hóa địa phương bằng cách hiện đại và độc đáo nhất.

Đi một ngày địa đạo, thấm 'một đời' lịch sử

Đi địa đạo Củ Chi đi em, để tận mắt thấy đất thép khiến cả thế giới phải ngả mũ thán phục, để thấy hòa bình quý giá đến nhường nào!

Cẩm nang khám phá ốc đảo Robinson Nha Trang

Mới chỉ được biết đến trong vài năm trở lại đây nhưng đảo Robinson Nha Trang đã trở thành điểm đến thu hút đông đảo du khách. Nơi đây là điểm đến lý tưởng cho những ai muốn trải nghiệm vẻ đẹp hoang sơ, tận hưởng bầu không khí yên bình.

Cầu vòm Đồn Cả - 'cổng trời' thơ mộng dưới chân đèo Hải Vân

Cầu vòm Đồn Cả được thiết kế tạo thành các khoang mái vòm với những cột đá chống sừng sững. Cầu bắc ngang qua con suối nhỏ cùng đường ray uốn lượn đâm về phía núi tựa như "cổng trời" nhìn ra thảm xanh trùng điệp của đèo Hải Vân... 

Đề xuất