Hải Vân Quan sau trùng tu: Sự hồi sinh của một một biểu tượng lịch sử trên con đường thiên lí Bắc Nam xưa

Hải Vân Quan ở đâu?

Hải Vân Quan tọa lạc trên đỉnh đèo Hải Vân, là ranh giới tự nhiên giữa thành phố Đà Nẵng và tỉnh Thừa Thiên Huế, thuộc dãy Bạch Mã.  Hải Vân Quan cách thành phố Đà Nẵng khoảng 20km về phía Bắc. Nơi đây nằm trên quốc lộ 1A cũ, con đường đèo nổi tiếng quanh co và đẹp bậc nhất miền Trung. 

Từ Đà Nẵng hoặc Huế, du khách có thể di chuyển bằng xe máy, ô tô hoặc thực hiện các tour du lịch đông người đến Hải Vân Quan:

Di chuyển bằng xe máy hoặc ô tô cá nhân: 

Đây là cách phổ biến nhất để đến Hải Vân Quan, đặc biệt nếu bạn thích trải nghiệm phượt đèo Hải Vân – một trong những cung đường ven biển đẹp nhất Việt Nam.

• Từ Đà Nẵng: Xuất phát từ trung tâm thành phố → chạy theo đường Tôn Đức Thắng → rẽ vào Quốc lộ 1A hướng về Huế. Khi đến chân đèo Hải Vân → đi theo đường đèo Hải Vân cũ, không đi qua hầm Hải Vân. Lên đỉnh đèo khoảng 10 km, bạn sẽ đến Hải Vân Quan.
• Từ Huế: Xuất phát từ trung tâm thành phố Huế → theo Quốc lộ 1A về hướng Nam → khi gần đến hầm Hải Vân, rẽ trái theo đường đèo cũ lên đỉnh. Quãng đường khoảng 60 km.

Lưu ý: Đèo có nhiều khúc cua nguy hiểm, cần kiểm tra xe kỹ, chạy chậm và quan sát kỹ các phương tiện ngược chiều.

Di chuyển bằng xe máy thuê:

Ở Đà Nẵng, bạn có thể dễ dàng thuê xe máy với giá từ 120.000 – 180.000 đồng/ngày. Đây là lựa chọn tiết kiệm, giúp bạn linh hoạt dừng lại chụp ảnh và ngắm cảnh trên đường đèo.

Đi tour du lịch trọn gói:

Nếu không quen đường hoặc muốn đi an toàn, bạn có thể đặt tour 1 ngày từ Đà Nẵng hoặc Huế, thường sẽ kết hợp: Hải Vân Quan, Vịnh Lăng Cô, Đầm Lập Ân, Làng chài Nam Ô.

Di chuyển bằng tàu hỏa:

Tuyến đường sắt Bắc – Nam chạy xuyên qua đèo Hải Vân, rất đẹp nhưng tàu không dừng trên đỉnh đèo.

Bạn có thể ngắm cảnh đèo Hải Vân từ tàu (nên chọn chuyến đi ban ngày).

Sau đó dừng ở ga gần nhất như ga Lăng Cô (Huế) hoặc ga Kim Liên (Đà Nẵng), rồi đi xe máy hoặc taxi lên đèo.

Du khách nên đi du lịch tham quan Hải Vân Quan từ tháng 3 đến tháng 8 hằng năm. Bởi lúc này trời nắng đẹp, ít mưa, thuận tiện leo trèo. 

Du khách nên đến vào sáng sớm hoặc chiều muộn: Bởi đây là thời điểm săn mây, ngắm bình minh, hoàn hôn đẹp nhất. 

Hải Vân Quan được xây dựng năm nào, mục đích để làm gì?

Theo tìm hiểu, Hải Vân Quan là công trình quân sự mang tính phòng thủ kiên cố được xây dựng vào năm Minh Mạng thứ 7 (1826). Công trình tọa lạc trên đỉnh đèo Hải Vân, ở độ cao 496m so với mực nước biển, nơi giáp ranh giữa địa phận thị trấn Lăng Cô (huyện Phú Lộc, tỉnh Thừa Thiên Huế) và phường Hòa Hiệp Bắc (quận Liên Chiểu, TP Đà Nẵng); cách trung tâm TP Huế khoảng 90km về phía Nam và trung tâm TP Đà Nẵng khoảng 28km về phía Bắc.

Từ thế kỷ 14, dưới thời nhà Trần, đèo Hải Vân đã được coi là vị trí hiểm yếu, có tầm chiến lược hết sức quan trọng trên con đường thiên lí Bắc Nam. Đây là ranh giới tự nhiên giữa hai xứ Thuận Hóa và Quảng Nam.

Kể từ khi các chúa Nguyễn vào làm chủ Đàng Trong, vai trò phòng thủ của đèo Hải Vân càng được coi trọng hơn. Chúa Nguyễn Hoàng (1558 - 1613) đã nhận định đây là "đất yết hầu của vùng Thuận Quảng". Chúa Nguyễn Phúc Chu ((1692 - 1725), năm 1719  khi đi qua đèo Hải Vân đã cảm tác viết bài thơ “Ải lĩnh xuân vân”. Trong đó có câu "Việt Nam hiểm ải thử sơn điên. Hình thế hỗn như Thục đạo thiên” ý nói địa thế cửa ải này của nước Nam ta cũng ngoằn ngoèo, hiểm yếu như đường vào đất Thục của Trung Hoa xưa.

Khi triều Nguyễn được thiết lập, Huế trở thành kinh đô, đèo Hải Vân và núi Hải Vân ngày càng được coi trọng trong việc bảo vệ phía Nam kinh đô. Bởi đây là nơi có thể quan sát toàn bộ khu vực cả ở trên biển và trên đất liền. Đây cũng là yết hầu của con đường độc đạo từ phía Nam ra Huế.

Nhận thức được tầm quan trong của đèo Hải Vân, từ thời Gia Long (1802 - 1820), triều đình đã cho đặt 4 trạm dịch tại huyện Phú Lộc và sửa đường lên đèo Hải Vân. Sang thời Minh Mạng (1820 - 1840) để khuyến khích người dân sinh sống ở vùng núi non hiểm trở này, nhà vua đã ban thưởng cho mỗi nhà dân một lạng bạc và xây đá thành bậc để những đoạn đường dốc dễ đi lại hơn. 

Trước khi xây dựng Hải Vân Quan, đèo Hải Vân được coi là vị trí xung yếu của Thuận Hóa - Phú Xuân - Huế. Nhưng nơi đây chưa có công trình kiến trúc có tầm quan trọng và quy mô lớn nào để phòng thủ cho kinh đô Huế. Vì thế, tháng 2 năm Bính Tuất (1826), vua Minh Mạnh xuống chỉ cho xây dựng công trình phòng thủ quy mô qua đèo Hải Vân. 

Công trình này gồm 2 cửa quan lớn, to cao, bề thế. Cửa trước (nhìn về phía Đà Nẵng) viết ba chữ "Hải Vân Quan", cửa sau (nhìn về phía kinh thành Huế) viết sáu chữ "Thiên hạ đệ nhất hùng quan". Xung quanh được xếp đá làm tường tạo thành một vòng thành cao, kín. Bên trong thành có Trú sở (nhà ở của lính), Vũ khố (khu vũ khí)... 

Kể từ đó, khi ai muốn vượt qua ải Hải Vân đều phải đi qua 1 lần cửa xây bằng gạch vồ theo lối vòm cuốn, giống cửa ở kinh thành Huế, nhưng không có vọng lâu, bên trên cửa là sân thượng dùng để quán sát 4 phía, có xây bậc thang lên xuống. 

Công trình xây Hải Vân Quan được xây dựng trong vòng vài tháng ngắn ngủ do phủ Thừa Thiên và tỉnh Quảng Nam cùng thuê dân làm. Sau đó triều đình phái biền binh (lính địa phương) chở súng ống theo viên quan trấn thủ đóng giữ. 

Việc quản lý và canh phòng Hải Vân Quan do Đề đốc Kinh thành quản lý, dưới quyền quan Phủ doãn Thừa Thiên Huế. Sau khi xây dựng xong cửa ải, triều đình phê chuẩn quyền quản lý từ  cửa quan trở về Bắc thuộc quản hạt phủ Thừa Thiên. Ngoài cửa quan trở về Nam thuộc quản hạt tỉnh Quảng Nam và ban hành các chính sách khuyến khích dân cư đến sinh sống từ chân núi đến đỉnh đèo, đồng thời dựng đền thờ thần núi Hải Vân.

Trước khi người Pháp lập nền bảo hộ (1876) thì Hải Vân Quan có 50 lính canh phòng. Năm 1885, sau khi ký Hòa ước Giáp thân (1884), số lính chỉ còn khoảng 5 người. 

Sang thế kỷ XX, có thể từ năm 1918, Hải Vân Quan bị bỏ hoang không ai canh gác. Cuối năm 1946, khi Pháp trở lại xâm lược nước ta đã cải tạo Hải Vân Quan thành một cứ điểm với nhiều công sự vững chắc án ngữ trên đỉnh đèo hiểm trở do hai trung đội lính Âu - Phi chiếm giữ. Sau năm 1954, hệ thống nhà ở, đồn bốt, công sự... được quân đội Mỹ và chính quyền Sài Gòn tiếp tục sử dụng. 

Có thể nói, thời Pháp và Mỹ chiếm đóng, công trình Hải Vân Quan đã bị biến đổi khá nhiều so với thời Nguyễn. Cụ thể, các ụ súng thần công, Trú sở và Vũ khố đều bị phá dỡ, nhiều đoạn tường thành bị san ủi, cửa ra vào “Thiên hạ đệ nhất hùng quan” bị xây bít lại bằng gạch hiện đại và bị đất cát bồi lấp dày gần 2m… Xung quanh Hải Vân quan, các đơn vị quân đội Pháp, Mỹ đã xây thêm 5 lô cốt tại các vị trí xung yếu.

Hải Vân Quan "lột xác' sau cuộc đại trùng tu

Năm 2017, di tích Hải Vân quan được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch xếp hạng di tích quốc gia. Đến năm 2021, dự án tôn tạo, trùng tu di tích này được hai địa phương Thừa Thiên Huế và Đà Nẵng cùng phối hợp triển khai thực hiện với diện tích khoảng 6.500m2 và tổng mức đầu tư là hơn 42 tỉ đồng.

Sau cuộc trùng tu kéo dài 3 năm, Hải Vân Quan "lột xác"  trở thành điểm đến lịch sử và du lịch hấp dẫn. Các hạng mục như Trú sở, Vũ khố, Cửa ải, chòi canh và tường thành đã được phục dựng gần như nguyên bản. Điều này giúp di tích mang lại vẻ oai hùng như thời hoàng kim của nhà Nguyễn. 

Hải Vân Quan là công trình lịch sử gần 200 năm tuổi, với cảnh quan hùng vĩ và độ cao gần 500m. Việc trùng tu không chỉ bảo tồn di sản mà còn thúc đẩy kinh tế – xã hội địa phương, biến nơi đây thành điểm đến không thể bỏ lỡ khi khám phá di sản Việt Nam.

Nhắc về Hải Vân Quan, anh Nguyễn Đăng Luân - du khách vừa có chuyến tham quan "Thiên hạ đệ nhất hùng quan" chia sẻ: "Ngày nay, khi đã có hầm Hải Vân, việc đi lại Huế - Đà Nẵng dễ dàng hơn nhiều. Nhưng tôi tin, chính cái vẻ trầm mặc, uy nghiêm của Hải Vân Quan, cùng với những câu chuyện lịch sử nhuốm màu thời gian, mới là điều khiến nó trở nên đặc biệt. Nó nhắc nhở chúng ta về tầm vóc của cha ông, về ý chí kiên cường giữ nước, và về giá trị của mỗi tấc đất ta đang đứng. Hải Vân Quan không chỉ là một di tích, mà là bằng chứng sống động của lịch sử, là nơi để ta chiêm nghiệm về sự vĩ đại của quá khứ". 

Gợi ý lịch trình 1 ngày khám phá Hải Vân Quan

Dưới đây là gợi ý lịch trình 1 ngày khám phá Hải Vân Quan và các điểm du lịch gần đó, lý tưởng cho những ai xuất phát từ Đà Nẵng hoặc Huế, thích kết hợp phượt - khám phá - check-in sống ảo:

Điểm xuất phát từ TP Đà Nẵng.

6:00 – 7:00 | Khởi hành từ Đà Nẵng – Hướng lên đèo Hải Vân

Ăn sáng tại trung tâm thành phố (gợi ý: bún chả cá, bánh mì Bà Lan, mì Quảng).

Đổ xăng đầy bình, kiểm tra phanh – lốp xe (nếu đi xe máy).

Theo Quốc lộ 1A rẽ vào đường đèo Hải Vân cũ, ngắm bình minh trên đường đèo.

8:00 – 9:30 | Check-in Hải Vân Quan – “Thiên hạ đệ nhất hùng quan”

Tham quan cổng thành cổ, tường thành, trạm gác quân sự cũ thời Pháp.

Ngắm toàn cảnh vịnh Lăng Cô, núi non và biển trời hùng vĩ.

Săn mây nếu đi sớm – điểm check-in lý tưởng của dân phượt.

Gợi ý ảnh chụp: đứng giữa cổng Hải Vân Quan cổ, góc nhìn xuống vịnh, ảnh panorama.

10:00 – 11:30 | Xuống vịnh Lăng Cô (Thừa Thiên Huế)

Tiếp tục xuống chân đèo phía Bắc, đến vịnh Lăng Cô – 1 trong những vịnh biển đẹp nhất thế giới.

Dạo bãi biển, có thể tắm biển nếu trời nắng.

Check-in đầm Lập An kế bên – nước trong như gương, có con đường mòn giữa đầm lúc nước rút.

11:30 – 13:00 | Ăn trưa hải sản Lăng Cô

Gợi ý quán: Quán Bé Thân, quán Cảnh Dương, quán Cơm Gà Hải Sản Lăng Cô.

Món nên thử: hàu nướng mỡ hành, sò huyết, cá nướng muối ớt, mực hấp gừng.

13:30 – 15:00 | Ghé suối Lương (nếu đi đường về Đà Nẵng)

Suối Lương nằm ngay chân đèo phía Đà Nẵng, có khung cảnh núi rừng – suối mát tự nhiên.

Có thể nghỉ ngơi, chụp ảnh với nhà rông, cầu treo, hoặc tắm suối thư giãn.

15:30 – 17:00 | Check-in làng chài Nam Ô

Về lại Đà Nẵng, rẽ vào làng chài Nam Ô.

Check-in bãi đá rêu xanh, cầu cảng cổ, ngắm cảnh hoàng hôn lãng mạn.

Thưởng thức món gỏi cá Nam Ô trứ danh nếu muốn ăn nhẹ.

17:30 – 18:00 | Kết thúc hành trình

Trở về trung tâm thành phố Đà Nẵng, kết thúc chuyến đi.

Xem thêm: Vì sao Trà Cổ được nhận xét là bãi biển đẹp nhất Quảng Ninh?